Zjednoczona Republika Tanzanii leży we Wschodniej Afryce, nad brzegiem Oceanu Indyjskiego. Powstała w 1964 r. z połączenia części kontynentelnej, Tanganyiki (niepodległej od 1961) i części wyspiarskiej, Zanzibaru (niepodległej od 1963). Jej powierzchnia wynosi 943 tys. km² (13 miejsce wśród 53 niepodległych państw Afryki), a liczba ludności przekroczyła w 2007 r. 40 mln (6 miejsce w Afryce). Warto tu dodać, że Tanzanię zamieszkuje około 130 plemion, ale jako pierwszy kraj na Czarnym Lądzie posiada jeden wspólny język miejscowy – suahili, który jest językiem urzędowym na równych prawach z językiem angielskim.
RELIGIE WYZNAWANE W TANZANII. W roku 2000 nieco ponad połowa mieszkańców (50.4 %) wyznawała chrześcijaństwo, niemal jedna trzecia (31.8 %) islam, a trzecią znaczącą grupę stanowili wyznawcy tradycyjnych religii plemiennych (16.1 %).
Wyznawcy tradycyjnych religii afrykańskich stanowili w roku 1900 absolutną większość (ponad 90 %). W ciągu XX w. liczne plemiona porzuciły dawne wierzenia przechodząc na chrześcijaństwo lub islam. Grupa wyznawców tych religii – około 10.6 mln (w 2000 r.) –
zmniejsza się w tempie 1 % rocznie. Nadal jednak stanowią oni większość wśród kilkunastu plemion na terenie Tanzanii (np. Sukuma, Gogo, Maasai).
Islam pojawił się na terytorium dzisiejszej Tanzanii już w IX i X w. dzięki kontaktom handlowym z arabskimi oraz indyjskimi kupcami. Od XIV w. ludność Zanzibaru oraz plemiona wzdłuż wybrzeża nawróciły się na islam. Dalszej islamizacji sprzyjał handel niewolnikami, a później kolonizacja niemiecka (1880-1915), gdyż w obu przypadkach zislamizowani mieszkańcy wybrzeża osiedlali się w głębi lądu jako personel pomocniczy. Masowe nawrócenia wśród niektórych plemion miały miejsce w latach 1910-1930 (np. Makonde, Yao). Obecnie muzułmanie stanowią 95 % ludności Zanzibaru oraz sąsiednich wysp, natomiast w kontynentalnej części Tanzanii są mniejszością liczącą 21 % całej ludności. Zdecydowana większość wiernych muzułmańskich to sunnici. Jednakże są tu także małe grupy szyitów, izmaelitów, ibadystów, ahmadystów oraz kilka innych mniej znanych muzułmańskich sekt.
Chrześcijaństwo pojawiło się na terenie dzisiejszej Tanzanii dopiero w XV w. Pierwszymi misjonarzami byli Portugalczycy, ale ich praca misyjna często ograniczała się do duszpasterstwa kolonistów portugalskich aż do ich wypędzenia przez Arabów z Omanu pod koniec XVII w. Druga próba ewangelizacji rozpoczęła się w 1860 od Zanzibaru, a w 1868 powstała pierwsza stacja misyjna w części kontynentalnej – Bagamoyo. Mniej więcej w tym samym czasie działalność misyjną podjęli obok misjonarzy katolickich, także luteranie i anglikanie, a potem także kilka innych protestanckich wspólnot kościelnych. Po stronie katolickiej najwięcej misjonarzy wysłali na teren dzisiejszej Tanzanii ojcowie Ducha Świętego, ojcowie biali oraz benedyktyni z kongregacji misyjnej św. Otylii koło Monachium. Po pierwszej wojnie światowej dołączyli do nich misjonarze ze zgromadzenia Consolata, kapucyni, pasjoniści, pallotyni. Natomiast po drugiej wojnie światowej przybyli, miedzy innymi, salwatorianie, salvatorianki i jezuici. Powoli wzrastała także liczba rodzimych księży diecezjalnych i zakonnych, rodzimych braci i sóstr zakonnych i zaczęła dorównywać liczbie misjonarzy. Od czasu uzyskania niepodległości rodzimy personel misyjny zaczął stanowić większość.
Obecnie wśród chrześcijan najliczniejszą grupę są katolicy (24,7 %). Na drugim miejscu znajdują się protestanci (16.5 %), wśród króry kościół ewangelicko-luterański oraz morawianie mają największą liczbę wyznawców. Trzecie miejsce zajmują anglikanie (7.9 %), którzy zorganizowali się w 16 diecezji. Warto zaznaczyć, że w Tanzanii jest wyjątkowo mało wiernych przynależących do tak zwanych niezależnych wspólnot kościelnych (tylko 1.9 %) w porównaniu do krajów sąsiednich, zwłaszcza Kenii czy Ugandy.
Kościół katolicki w Tanzanii należy do przodujących w Afryce. Co do liczby wiernych (ok. 10.5 mln) zajmuje 4 miejsce (za RD Kongo, Nigerią i Ugandą), 3 miejsce co do liczby diecezji (30) i księży (2 140) oraz 2 miejsce co do liczby sióstr zakonnych (ok. 7 600). Po niemal 150 latach działalności ewangelizacyjnej Tanzania nadal jest krajem misyjnym. Organizacja i prowadzenie tej działalności spoczywa dzisiaj przeważnie na barkach rodzimego personelu, ale potrzebuje on nadal wsparcia materialnego i personalnego, zwłaszcza w niektórych formach apostolatów misyjnych (np. formacja duchowieństwa i osób konsekrowanych, szkolnictwo średnie, opieka zdrowotna).
W roku 1953 Stolica Apostolska utworzyła na terenie kontynentalnej części Tanzanii hierarchię katolicką. Dzisiaj (w 2005 r.) liczy ona 5 metropolii i 25 diecezji. Wszyscy biskupi (38) są rodzimi. Liczba księży diecezjalnych wynosi 1 431, a rocznie święcenia przyjmuje około 50 kleryków. Liczba księży zakonnych obecnych na terenie Tanzanii wynosi 712, a święcenia kapłańskie przyjmuje rocznie około 25 kleryków zakonnych. Liczba braci zakonnych wynosi 1110 osób. Większość sióstr zakonnych – ok. 7 600 – przynależy do miejscowych zgromadzeń założonych przez pierwszych biskupów misyjnych (zwykle na początku XX w.). Liczba katechistów wynosi ok. 12,300, a ich formacją zajmują się diecezjalne ośrodki katechetyczne działające niemal w każdej diecezji.
Działalność misyjna na terenie Tanzanii daleka jest od ukończenia. Zaledwie na terenie 7 diecezji liczba katolików przewyższa połowę wszystkich mieszkańców, w piętnastu diecezjach katolicy stanowią poniżej 20 % ludności (w tym na Zanzibarze tylko około 1 %). Większość diecezji cierpi na brak wystarczającej liczby księży, bo misjonarzy w podeszłym wieku, którzy wracają do swoich krajów nie zawsze udaje się zastąpić rodzimymi kapłanami. Liczba powołań jest na szczęście dość wysoka, a ich formacji służy 5 seminariów międzydiecezjalnych i 3 zakonne, w tym 1 prowadzone przez salwatorianów. Liczba seminarzystów wynosi (w 2001) 1164, w tym 820 diecezjalnych i 344 zakonnych (5 miejsce w Afryce).
Chociaż w ostatnich 30 latach wielu misjonarzy z powodu zaawansowanego wieku powróciło do Europy lub Ameryki, to jednak na ich miejsce przyjechało wielu innych z Azji (zwłaszcza z Indii) i Ameryki Łacińskiej. Kościół polski może się szczycić wysłaniem do pracy misyjnej w całej Afryce 921 misjonarzy (stan w lutym 2008 r.). Z tej liczby w Tanzanii pracuje dzisiaj 66 misjonarzy: 10 księży diecezjalnych, 13 sióstr i 43 zakonników. W tej grupie jest 13 salwatorianów z Polski – 2 braci i 11 księży.
Salwatorianie podjęli pracę misyjną na terenie dzisiejszej Tanzanii w 1955 r., po utracie misji w Chinach/Shaowu. W grupie pierwszych 6 misjonarzy byli współbracia z prowincji amerykańskiej i brytyjskiej (w tym 3 byłych misjonarzy w Chinach/Makau). Ponad 20 lat później dołączyli do nich salwatorianie z prowincji polskiej. Pierwsze siostry salwatorianki przybyły do Tanzanii w 1957 r. W latach 1955-1963 nasi misjonarze pracowali na terenie odstąpionym przez benedyktynów misyjnych z opactwa w Ndandzie, na południu Tanzanii, przejmując niektóre ich stacje misyjne lub zakładając nowe. Prowincja amerykańska przy współpracy z prowincją brytyjską podjęła się w 1957 r. odpowiedzialności za personalne i materialne potrzeby tej misji. Już w 1963 r. Stolica Apostolska utworzyła na terenie obsługiwanym przez salwatorianów diecezję Nachingwea, a jej pierwszym ordynariuszem został salwatorianin ks. Arnold Cotey. Na prośbę jego następcy Stolica Apostolska erygowała w 1986 r. na terenach 2 dotychczasowych diecezji (Nachingwea i Mtwara) 3 nowe: Lindi, Mtwara i Tunduru-Masasi, przydzielając parafie byłej diecezji Nachingwea do nowych diecezji: Tunduru-Masasi lub Lindi. Pierwszym biskupem nowej diecezji Tunduru-Masasi, w której znalazły się wszystkie parafie obsługiwane przez salwatorianów, został bp Polycarp Pengo. Niedługo potem awansował na stolicę arcybiskupią w Dar es Salaam, a w 1998 roku otrzymał kapelusz kardynalski. Nadal jednak współpracuje z salwatorianami, którzy pełnią posługę w kilku parafiach archidiecezji Dar es Salaam. Morogoro jest trzecią diecezją, w której także pracują salwatorianie.
Z tych 3 diecezji praca misyjna jest najbardziej zaawansowana w Morogoro, której ludność w 40.7 % przynależy do Kościoła katolickiego, w Dar es Salaam katolicy stanowią 30 %, a w Tunduru-Masasi tylko 13.55 %. Salwatorianie i salwatorianki nadal wnoszą znaczący wkład personalny w tej ostatniej diecezji, gdzie obsługują 5 z 16 parafii. Tutaj też znajdują się domy formacyjne (nowicjat salwatorianów, dom dla kandydatów oraz juniorat dla braci zakonnych). Siostry salwatorianki posiadają obecnie w tej diecezji 5 wspólnot oraz dom nowicjatu. Na terenie archidiecezji Dar es Salaam salwatorianie posługują obecnie w 4 z 17 parafii. Tutaj też znajduje się prokura misyjna wraz z domem dla gości. Siostry salwatorianki posiadają 2 wspólnoty na terenie archidiecezji. A diecezji Morogoro salwatorianie pracują obecnie tylko w 1 z 56 parafii. W Morogoro znajduje się też działający od 1993 r. Salwatoriański Instytut Filozoficzno-Teologiczny, w którym do święceń kapłańskich przygotowuje się w roku akademickim 2007/8 284 kleryków z ponad 20 zakonów i zgromadzeń zakonnych. Wśród nich jest 29 salwatorianów na 3 kursach filozoficznych i 4 teologicznych, dalszych 7 studiuje na kursie propedeutycznym.
Od roku 1955 przybyło do Tanzanii 107 misjonarzy, w tym 42 z prowincji amerykańskiej, 18 z brytyjskiej i 47 z polskiej. Obecnie (2008) posługę misyjną pełni tylko 18 misjonarzy, w tym 3 z prowincji amerykańskiej, 2 z brytyjskiej i 13 z polskiej. Jednakże razem z nimi pracują dzisiaj salwatorianie miejscowego pochodzenia: 15 księży i 41 braci zakonnych. Nadal istnieje jednak wielkie zapotrzebowanie na nowych, gorliwych misjonarzy do zwykłej pracy misyjnej w już istniejących lub w nowych, planowanych parafiach. Potrzeby misyjne są jeszcze większe w dziedzinie formacji rodzimych salwatorianów na wszystkich jej etapach (kandydatura, nowicjat, juniorat, seminarium). Chodzi oczywiście nie tylko o formatorów w nowicjacie i junioracie, ale także o wykładowców i personel pomocniczy w Salwatoriańskim Instytucie, gdzie obecnie pracuje tylko 7 salwatorianów, w tym zaledwie 3 wykładowców. Trzeba mieć nadzieję, że w niedalekiej przyszłości ich liczba ulegnie przynajmniej podwojeniu.
/-/ Ks. Julian Bednarz SDS